Döviz kuru yükseldikçe tarımda girdi maliyetleri de artmaya devam ediyor. Besin enflasyonu Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) bilgilerine nazaran 3 haneye gerçek süratle giderken şu an yüzde 90,25 düzeyinde. Dünya’dan Talip Aktaş‘ın yazısına nazaran son 10 yılda ziraî GSYH, yarı yarıya azalarak yüzde 5 düzeylerine kadar inmesine karşın Türkiye, 2020 itibariye Çin, Hindistan ve ABD’nin birinci üç sırayı aldığı ziraî üretimde dünyanın 10’uncu büyük iktisadı.
Nüfusa oranlandığında daha da üst sıralarda. Lakin, bununla birlikte dünyada besin enflasyonunu en şiddetli yaşayan birinci 5 ülke içinde. Birleşmiş Milletler Besin ve Tarım Örgütü (FAO) ve Dünya Bankası’nın izlediği besin fiyatları endeksi, çarpıcı bir grafiğe işaret ediyor. 2000 yılı başlarından 2012’ye kadar FAO ve Dünya Bankası besin fiyatları endeksiyle yakın bir seyir izleyen TÜİK besin fiyatları endeksinin, 2013 yılından itibaren kur artışlarının hızlanmasına paralel olarak ayrışması dikkat çekiyor. (FAO ve Dünya Bankası endeksleri sonlu temel malları içeriyor. Lakin milletlerarası karşılaştırmalarda, TÜİK’in ‘gıda ve alkolsüz içecekler grubu’ endeksi kelam konusu besin fiyat endekslerine muadil olarak kullanılıyor.)
ORTAK NOKTA SİYASİ İSTİKRARSIZLIK
Gıda fiyat grafikleri, Ocak 2003 devri 100 kabul edilerek hazırlandı. 2012 yılını, FAO endeksi 219, Dünya Bankası endeksi 208 ve TÜİK endeksi de 229 düzeylerinde kapattı. Makas 2013’ten sonra bariz halde açılmaya başladı ve 2021 sonrasında ise fark rekor düzeylere ulaştı. Endekslere nazaran, 2012’den bu yana dünyada besin fiyatları yüzde 12 civarında artarken, TÜİK’in açıkladığı besin fiyatlarındaki artış yüzde 511 seviyesinde gerçekleşti. Son devirde besin enflasyonunun en fazla vurduğu ülkelerin (Türkiye hariç) ortak noktası, derin ekonomik buhran ve siyasi istikrarsızlık…
Yüksek enflasyon/gıda enflasyonu yaşayan ülkelerdeki özet tablo şöyle:
¦ Zimbabve: 30 yıllık otoriter rejim altında derin bir ekonomik krizin içindeki ülkede halkın yüzde 90’ı fakir. Hiperenflasyon nedeniyle 10 yıl boyunca kendi parasını terk eden ülke, ulusal para ünitesine döndü ve piyasaya altın para da sürdü lakin enflasyon tekrar tırmanışta.
¦ Lübnan: İç savaştan bu yana en büyük ekonomik krizi yaşıyor. Yoksulluk oranı yüzde 80’i aştı; siyasi istikrarsızlık da artıyor. Para ünitesi üç yılda yüzde 95’ten fazla bedel yitirdi; banka hesaplarına erişim sonlandırıldı. Başbakan yardımcısı, nisan ayı başında “Maalesef Merkez Bankası üzere devlet de iflas etti” açıklamasında bulundu.
¦ Venezuela: Petrol zengini ülke bilhassa 2018’den bu yana derin bir ekonomik buhrana sürüklendi ve GSYH’sı son 8 yılda yüzde 95 oranında küçüldü. Yoksulluk ise yüzde 95’in üzerinde. 2020 yılını yüzde 2959 enflasyonla kapattı, enflasyon geriliyor.
¦ Sri Lanka: Tarihinin en büyük ekonomik krizi, siyasi krizle birleşince bu yıl insani krize dönüştü. “Ekonomimiz büsbütün çöktü” diyen başbakan, milletlerarası dayanak davetinde bulundu. Mayısta temerrüde düşen ülkede borç krizi yüzünden besin, yakıt ve ilaç kıtlığı yaşanıyor.