“Soğuk savaş sona erdi” diyenler hala yanılıyor mu? diye düşündüren vakitler. “Totalitarizmden kurtuluş yok” diyenler tahminen de haklı. Soğuk savaşın iki aktöründen biri olan komünizm artık yok tahminen; lakin öbür uslanmaz aktörü aktörü ABD emperyalizmi aba altından sopa göstermeye devam ediyor. Soğuk değil, lakin sıcak çatışmalar yaşıyoruz artık. İkinci Dünya Savaşı sonrası bütün çaba, duvarın bu tarafından öteki tarafına geçersiz düşler ülkesine ilişkin bir toplu iğneyi dahi sokmama çabasıydı. Sonlar kalktı, global dünya güçten bilgiye; teknolojiden salgın hastalığa kadar her şeyi o denli süratle dünya toplumlarının önüne getirdi ki. Bu durum, özgür dünya imgeleminin yine inşasına yol açtı.
Sonu itibariyle Stalin’den fazla konuşulan, Romanya’ da ”Noel Devrimi” olarak isimlendirilen bir hareket sonunda indirilip, ulusal mahkeme kararı ile kurşuna dizilen Nikolay Çavuşesku, Romanya tarihinin kıymetli bir figürü.
Tüm Sovyet bloğu ülkeleri içinde ihtilalin, komünist önderin idamı ile sonuçlandığı tek ülke Romanya olmuş, idamdan evvel Nikolay Çavuşesku mahkemeye dönerek, “Bu maskeli baloya sahip olmadan vurulabilirdik!” demişti.
Bu hafta vizyona giren argümanlı sinemalar ortasında tercih ettiğim Metronom’u izledikten sonra, kendimce yakın dünya tarihine de bir mercek atmayı uygun buldum; çünkü sinema de 1972 yılının Romanyası içinde hatırat canlandırıyor.
BAŞA BELA BİR CÜMBÜŞ: ÖZGÜR AVRUPA RADYOSU
1972 Yılının 15 Ekim’ i. Bükreş’ te bir lise. Romanya Sosyalist Cumhuriyeti’ ni yönetme yetkisini elinde tutan N. Çavuşesku ve bazılarınca tartışmalı siyasetleri var karşımızda.
Bu tartışmalı siyasetlerin bazılarına nazaran tunç kanunu ve tartışmasız devlet güvenliği için olduğunu anlayacağımız sahneleri çok geçmeden görüyoruz; soğuk, gri, sevimsiz beton binaların ortasında üstelik.
Başkarakter olan Ana’nın günahsız lise aşkından türeyen öykünün her yerinden şaibeler fışkırsa da gençlik heyecanı soğuk komünizmin ortasında da yakıcı duruyor. Gençlerin kendi ortalarında Çavuşesku’yu hicveden aşağılayıcı fıkralarına kahkahalar eşliğinde gülünmesi ve bunun çok büyük bir cümbüş özgürlüğü olarak sunulması dahi, baskı ortamına yapılan bir vurgu olarak yer alıyor sinemada.
17 yaşındaki Ana, erkek arkadaşı Sorin’in ülkeden temelli kaçacağını öğrenmesiyle kedere boğulur. Ergenlik aşklarını cinsellikle birleştirmek ve taçlandırmak isteyen tüm gençler; dersler dışında hamilelik, aşk, yasaklar ve cümbüş tartışmaları ile meşguldür. 10 kişilik lise kümesi, Mara’nın meskeninde parti yapmak için toplanma kararı alırlar. Ana ve Sorin ise son geceyi birlikte geçirmek için Mara’ nın konutunda buluşurlar. Ana’nın ailesinden bâtın geldiği bu parti, başına bela olur.
Ülkece yasaklı olan Özgür Avrupa Radyosu’ na bağlanıp müzik isteğinde bulunurlar. Görünüşte her şey temiz üzeredir.
(Özgür Avrupa Radyosu birinci olarak, ABD tarafından 1950’de kurulan ve John Foster Dulles başkanlığındaki CIA tarafından anti-komünist propaganda yapmak maksadıyla bilhassa Soğuk Savaş devrinde ağır biçimde kullanılmış yayın organı. Bugün 28 farklı lisanda kısa dalga, AM, FM ve internet üzerinden yayınlanan Özgür Avrupa Radyosu haftada 100 saat yayın yapmakta.)
İlerleyen saatlerde konut polis baskınına uğrar. Herkesin tabiri, sert bir sorgu eşliğinde; kimi vakit da şiddet altında alınır.
Yoldaş Polislere nazaran, 23/1971 sayılı, 1972 yılında yürürlüğe girmiş olan ülke kanunu mucibince, devletin bekasını ve varlığını tehlikeye atma kabahati işlemişlerdir. Ana, bu soruşturmada istenilenleri yazmaz ve suçlamaları da kabul etmez; zira arkadaşlarıyla makûs bir şey yapmadığını ve onları da incitmek istemediğini inatla savunur. Onu sorgulayanların aslında Ana’dan beklediği “İyi bir vatandaş” yaratmaktır. Bu güzel vatandaşlık anlayışı, tahminen de altında devlet ismine bilgi toplama ve gerekli yerlere bilgi verme üzerine konseyidir. Bu koşulla uygun bir üniversiteye gitmesi vaad edilir.
Geçtiğimiz Cannes Sinema Şenliği’nde direktör Alexandru Belc’e en güzel direktör mükafatı kazandıran ”Metronom” periyot üzerinde konuşmayı ve tartışmayı hak eden, lakin çok da sinemasal başarısı olan bir sinema değil. Emperyalist dünyanın bu stil üretimlere ödül verme uğraşını; demirperde devrini yıllar sonra bile yargılama, kötüleme ve kaygı içinde olma eğilimine veriyorum.
Mara Bugarin, Serban Lazarovici, Vlad Ivanov’un başarılı oyunculukları ile izlenmeyi yine de hak ettiğini düşünüyorum. Bilhassa, Ana’yı sorgulayan Yoldaş Polis’ in sorgu diyaloglarının uygun işlendiğini ve yeterli bir oyunculukla kotarıldığını eklemek istiyorum; zira komünizmin ve sosyalizmin propaganda araçlarının nasıl üretilip kullanıldığı anlara ilişkin özel bir kare.
Yine 2008 Romanya imali olan, Romen direktör Cristian Mungiu imzalı, 4 ay, 3 hafta, 2 gün sinemasına atıfta bulunursak, o periyot Çavuşesku tarafından konulan kürtaj yasağını irdeleyen sinemanın çok daha uygun olduğunu söyleyebilirim.
Bir devir analizi olarak yaklaşıp, izleyecek olanlara tavsiye edebileceğim bir üretim.
Hepinize âlâ seyirler diliyorum.
Özlem Kalkan