2009’da Avro Bölgesi krizinin başlangıcı sonrası, durdurulamayan göç, koronavirüs pandemisi ve akabinde gelen Ukrayna savaşıyla krizden krize savrulan Avrupa Birliği (AB) dağılma emareleri gösteriyor. Rekor enflasyon, güç krizi, güvenlik siyasetlerindeki uyuşmazlık, üye ülkeler ile Brüksel bürokrasisi ortasında çatışma, çok sağın siyasetin merkezine yürümesi, Birlik için alarm zillerinin çalmasına neden oluyor. Brüksel merkezli fikir kuruluşu Avrupa Dış Alakalar Konseyi’nin (ECFR), 14 AB ülkesinde 60 bin şahısla gerçekleştirdiği anket, AB üyesi ülke vatandaşlarının yüzde 40’ının, Birlik’in 10-20 yıllık mühlet zarfında dağılabileceğine inandığını ortaya koydu. Brexit sonrası Italexit ve Polexit de (İtalya ve Polonya’nın AB’den çıkışı) sıkça gündeme geliyor ve alternatif arayışlarını hızlandırıyor. Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron’un yeni bir “siyasi birlik” önerisi (Avrupa Siyasi Topluluğu) ile ortaya çıkması, Almanya Başbakanı’nın 36 üyeli yeni bir AB yapısı önermesi Brüksel için çözülme kuşkularını ispatlar nitelikte.
KUZEY VE GÜNEY ORTASINDA BÖLÜNME
Ukrayna’daki savaşla birlikte Rusya’nın gazı kesmesi sonucu Avrupa genelinde güç fiyatları tavan yaptı ve üretim sekteye uğradı. Yükselen güç fiyatlarına ne hükümetler, ne de Brüksel net bir tahlil üretemezken, alternatif olarak Asya ve Afrika’dan gaz tedariki hedefiyle atılan adımlar, yaklaşan kış öncesi, kısa vadede yaraya merhem olmadı. Almanya’nın başını çektiği Avrupa’nın Kuzey ülkeleri, kışı atlatmak için, üye ülkelerin tümünden gönüllülük temeline nazaran tükettikleri gazın yüzde 15’inden kesintiye gitmesini istedi. İspanya, Portekiz, İtalya’nın öncülüğünde AB’nin güney bloku, Rus gazına Almanya kadar bağımlı olmadıklarını, kendi ulusal alternatif siyasetleri olduğunu ve Rus gazıyla bugüne kadar sefa süren Almanya’nın düştüğü güç durumda cefayı üstlenmeyeceklerini belirtti. Almanya, senelerce alternatif projeleri yok saymış, Rus gazına çok bağımlılık ihtarlarına karşın, Moskova ile güç projelerinde ısrarcı olmuştu. Rus gazına yüzde 10 bağımlı olan İspanya’nın Güç Bakanı Teresa Ribera, o periyot bağımlık oranı yüzde 50 olan Almanya’yı işaret ederek, “Biz ödevimizi yaptık” demiş, ve “Almanya’yı kurtarma planına” karşı olduklarını bildirmişti. Birlik içinde uzlaşılmaya çalışılan son formül ise doğal gaz tüketimine tavan fiyat getirilmesi. Ekim ayının başından beri devam eden görüşmelerde de 15 ülke tavan fiyat konusunda fikir birliği sağlarken, 12 ülke bu plana karşı çıkıyor. Gaz tüketimine tavan fiyat konulmasına karşı olan ülkeler, uygulamanın güç arz güvenliğini riske sokacağı görüşünde. Planın bilhassa kış aylarında doğal gaz tedarikine ziyan verebileceğini düşünülüyor.
DOĞU ABD’YE ÇARK ETTİ
16 yıllık başbakanlık misyonundan emekli olan Almanya Başbakanı Angela Merkel sonrası AB içerisinde oluşan otorite boşluğu, halihazırda birliğe aidiyet duygusu zayıf olan Doğu Avrupa ülkelerinde, Brüksel’in yerini Washington’un tercih edilmesine yol açtı. AB içerisinde ikinci sınıf üye muamelesi gören Orta ve Doğu Avrupa ülkeleri, bilhassa güvenlik siyasetlerinde ABD’ye yöneldi. AB’nin Polonya, Çek Cumhuriyeti, Macaristan üzere çeperdeki üye ülkelere tüzel dayatmalarda bulunması, Doğu ve Batı ortasındaki ayrışmayı besleyen bir öteki etmen. Polonya mahkemesinin, AB maddelerinin ülke maddelerinin üstünde olamayacağına dair kararı, üye ülkeler ortasında büyük sorgulamalara iten tartışmaların alevlenmesine neden oldu. Avrupa medyasında Brexit’ten sonra Polexit’in gündeme gelebileceği yorumları yer aldı. AB’nin LGBT haklarına ait dayatmalarına karşı gayret veren Macaristan’dan da Polonya’ya takviye geldi. “AB’de dağılmanın başlangıcı” olarak görülen Brexit sonrası Fransa ve Almanya’nın birlik içinde liderlik yarışına girmesi de, Brüksel’de çözülmeyi tetikleyen bir diğer faktör olarak göze çarpıyor. ABD’nin Doğu kanadındaki Polonya, Çekya, Macaristan ve Romanya üzere ülkelere askeri takviyesini artırması da kelam konusu devletlerin AB’yi artık sağlam bir ortak görmemesini ispatlar nitelikte.
BRÜKSEL’İN DAYATMALARINA TEPKİ
AB içindeki en derin krizlerden biri de, üye devletlerin münferit dış siyaset yaklaşımlarının birlikle çelişmesi. Ukrayna Savaşı patlak verdikten sonra Rus gazına bağımlılığı yüzünden Avrupa ülkesi Ukrayna’yı askeri manada desteklemeyi uzun bir müddet reddeden Almanya, tenkitlerin odağında yer almıştı. Rusya’nın son günlerdeki nükleer çıkışına rağmen Macron’un birlik dışı hal alacağını açıklaması da, eleştirilen bir diğer münferit yaklaşım olmuştu. 12 Ekim’de Fransız devlet kanalı “France2”ye verdiği demeçte Fransız önder, Rusya’nın nükleer silah kullanma ihtimaline karşılık ülkesinin bu tıp bir taarruza nükleer değil konvansiyonel sistemlerle karşılık vereceğini açıklamış, Avrupa ülkeleri Macron’u Rusya’ya karşı caydırıcılığı sulandırmakla suçlamıştı. Macaristan’ın, güç konusunda bağımlı olduğu Rusya’ya karşı başka Avrupa ülkelerinin tersine agresif bir tavır sergilemekten çekiniyor oluşu ve yaptırımlara karşı çıkması örneklerden bir oburu. Bu yüzden sıkça eleştirilen Viktor Orban liderliğindeki hükümet, AB içinde birçok hususta Brüksel’den farklı tavır sergiliyor. Göçü teşvik eden AB kalkınma paketini veto eden Budapeşte idaresi, Polonya’ya uygulanacak yaptırım kararlarına karşı çıkmıştı. 2020 yılında da Orban idaresi, AB’nin hazırladığı Kovid-19 yardımlarının ülkelerin demokratik pahalara bağlılığına nazaran yapılması planını ve birliğin 7 yıllık bütçesini, Polonya ile birlikte veto etmişti. Son olarak Yunanistan’ın AB genelinde uygulanan Rus petrolüne ambargo kararına riayet etmemesi ve Yunanistanlı armatörlerin Rus petrolünü taşımaya devam etmesinin ortaya çıkması, Brüksel’in caydırıcılıktan ve birliktelik hissinden ne kadar uzaklaştığını gözler önüne serdi.
Paris-Berlin ortasında gerilim
Aşırı sağın yükselişi
Brexit sonrası AB kıymetlerine güvensizlik had safhaya yükselirken, göç ve İslam aksisi olduğu kadar AB aksisi da olan çok sağ, toplumsal demokrasinin anavatanı sayılan İskandinav ülkelerine kadar ulaştı. Brüksel’in ülkeleri boyunduruk altına aldığını ve ulusal kimliklerini zedelediğini tez eden çok sağ, birinci büyük zaferini de İtalya’da elde etti. İtalya’da faşizmin sembol ismi “Mussolini’nin torunu” benzetmesi yapılan Giorgia Meloni liderliğindeki İtalya çok sağı, iktidar koltuğuna oturdu. Kamuoyu önünde yaptığı konuşmalarda AB’nin birçok siyasetini eleştiren Meloni’nin Brüksel’den ayrıştığı biliniyor. İsveç’te, eylül ayında yapılan seçimlerde çok sağ görüşlü İsveç Demokratlar Partisi, oy oranını yüzde 20,5’e kadar yükselterek ülkenin 2. büyük partisi pozisyonuna yükseldi ve iktidarın büyük ortağı oldu. Fransa’da nisan ayında yapılan cumhurbaşkanlığı seçimleri, çok sağcı Marine Le Pen’in oylarını artırdığı tarihi bir seçim” olarak kayıtlara geçti. Almanya’da 2017’deki genel seçimde birinci kere federal meclise giren Almanya için Alternatif (AfD) de Avrupa’da son yıllarda dikkat çeken bir diğer çok sağ görüşlü parti oldu. Avusturya’da Nazi uzantıları tarafından kurulan Avusturya Özgürlük Partisi (FPÖ), ülkenin çok sağ partisi olarak son yıllarda isminden kelam ettirdi.
Meloni hükümeti kurdu
İtalya’da, 25 Eylül’deki seçimleri kazanan çok sağcı İtalya’nın Kardeşleri Partisinin (FdI) önderi Giorgia Meloni, sağ koalisyon hükümetini kurdu. Meloni, sağ ittifak içinde iştirak yaptığı partilerden Forza Italia’nın lider yardımcısı Antonio Tajani’yi Başbakan Yardımcılığı ve Dışişleri Bakanlığı vazifelerine getirdi. Bir başka ortak Lig Partisinin önderi Matteo Salvini de Başbakan Yardımcılığı ile Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı misyonlarına atandı. Savunma Bakanlığına FdI’den Guido Crosetto, Adalet Bakanlığına FdI’den Carlo Nordio, İçişleri Bakanlığına Matteo Piantedosi getirildi.
Yeni arayışlar